Uitzicht op het veld
(fragment)

In de buurtschap Heure bij Borculo, heeft de buurtvereniging een bankje geschonken aan het gemeentebestuur. Misschien was er iets te vieren. Ik ben hier bij toeval, op zoek naar de Berkel maar ik reed verkeerd, denk ik, en zit nu met uitzicht op een onbestemd stuk land, rechts de Galgenveldsdijk, voor auto’s een doodlopende weg.
Ik ben op 52.11 en voor het eerst – ik weet niet hoe dat komt, misschien vanwege de tekst ‘doodlopende weg’ – besef ik wat die straatnaam betekent: ik kijk uit op het Galgenveld. Nog nooit heb ik namen als Galgenwaard, Galgenberg en Galgensteeg verbonden met de oorspronkelijke betekenis van die plek: hier op het veld voor mij werden mensen opgehangen. Het waren openbare gebeurtenissen om af te schrikken, er was pijn en verdriet maar ook sensatie, het zien van de pijn van anderen heeft een vreemde aantrekkingskracht, je wilt het zien en wegkijken tegelijkertijd. Als we gekeken hebben voelen we ons schuldig. Kijk! lijkt het credo, gelijk gevolgd door Kijk niet!
Nu keert er in de verte een bestelwagen van Ikea. Toen werd er hier gejoeld en geknield, gebeden en gespuugd. Mensen riepen Moordenaar! en staken hun vuist in de lucht, anderen zwegen en liepen voorovergebogen weg. Nu worden we bijna dagelijks met heftige beelden geconfronteerd, soms met een waarschuwing vooraf: de beelden die u te zien krijgt kunnen als schokkend ervaren worden. Susan Sontag schreef hierover in Kijken naar de pijn van anderen waarin ze naar antwoorden zoekt over hoe we door beelden (in de media van nu) beïnvloed en misschien wel opgehitst worden. Maar het Galgenveld is van ver voor de tijd die Sontag als vertrekpunt nam. Het is de tijd van Fransisco Goya (1746-1828), van zijn etsen over de Spaans-Franse oorlog, die ik enige tijd terug in een tentoonstelling De Verschrikkingen in museum Boymans van Beuningen zag. Het is het tegenovergestelde van de pruikentijd-kunst en de bepoederde portretten van de rijken waarmee Goya aanvankelijk begon. Zijn etsen raken je diep en lijken ongelooflijk actueel.
Op de omslag van Kijken naar de pijn van anderen zien we zo’n ets, hij zou op het Galgenveld gemaakt kunnen zijn. Een man hangt opgeknoopt aan een boom, het hoofd geknakt, zijn broek op de enkels, achter hem vaag twee lotgenoten. Rechts vooraan in beeld een man met een dure muts, een hoge militair of machthebber, hij zit lui onderuit en kijkt voldaan. We kijken naar dit beeld en beseffen dat het maar een kleine stap is naar de rennende huilende kinderen in de richting van de fotograaf op een weg in Vietnam, naar het Syrische jongetje dat aangespoeld is op het strand en de beelden uit Oekraïne.We zijn geschokt en schuldig.

Hier kunt de vierde aflevering van podcast Breedtegraad 52.11 beluisteren (15 à 20 min.). De hierboven gepubliceerde tekstfragmenten en de inhoud van de podcast verschillen.